Elniplex | 30/04/2025
Γράφει ο Απόστολος Πάππος
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1945 τελειώνει επίσημα ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος με την άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας πάνω στο θωρηκτό Μιζούρι του ναύαρχου Νίμιτς. Η μισή και πλέον Ευρώπη στάζει αίμα. Ένα αποτρόπαιο Ολοκαύτωμα έχει συντρίψει κάθε έννοια ανθρωπιάς. Εκατοντάδες περιοχές, πόλεις και χωριά σε όλο τον κόσμο έχουν ισοπεδωθεί, δυο πυρηνικά μανιτάρια έχουν ολοκληρώσει το έγκλημα σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, εκατομμύρια άνθρωποι νεκροί και ακόμα περισσότεροι τραυματίες, διαλυμένοι, ανάπηροι, ψυχικά ασθενείς, ορφανά. Συντρίμμια παντού.
Μέσα σε ένα τέτοιο έρεβος, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που αναζητούν τη δημιουργία. Ένας από αυτούς, γυναίκα μάλιστα, είναι η Φινλανδή Τόβε (ή Τούβε) Μαρίκα Γιάνσον, κόρη ενός Σουηδόφωνου Φινλανδού γλύπτη και μιας εικονογράφου από τη χώρα των χιλίων λιμνών.
Καθόταν δίπλα στη μητέρα της που σχεδίαζε και έφτιαξε τα δικά της σκίτσα προσθέτοντας από κάτω λεζάντες. Σύντομα, έφτιαξε το πρώτο της βιβλίο το οποίο κυκλοφόρησε στα δεκατρία της χρόνια. Ο τίτλος του ήταν Sara and Pelle and the Octopuses of the Water Sprite.
Η Γιάνσον είχε προσπαθήσει ήδη από πριν αλλά και κατά τη διάρκεια του πολέμου να δημιουργήσει μορφές κάποιων παράξενων πλασμάτων. Τελικά, τον Νοέμβριο του 1945, δύο μόλις μήνες δηλαδή μετά το τέλος του πολέμου, και μόλις στα τριάντα ένα της χρόνια, θα έρθει στο φως το πρώτο βιβλίο των περίφημων Μούμιν, το «The Moomins and the Great Flood» (Småtrollen och den stora översvämningen στα φινλανδικά, «Τα Μούμιν και η μεγάλη πλημμύρα» στα ελληνικά) και τα πλάσματα με το παράξενο όνομα ξεκινούν τη θρυλική πορεία τους και ήδη το 1946 εκδίδεται και δεύτερο βιβλίο τους με τίτλο Comet In Moominland (Kometjakten / Mumintrollet på kometjakt / Kometen kommer στα φινλανδικά).
Πώς ήρθαν, όμως, τα Μούμιν, στον κόσμο; Υπάρχουν αρκετές εστίες έμπνευσης που τα συνέθεσαν. Μια μέρα, η Γιάνσον συζητούσε για φιλοσοφία με τον αδερφό της Per Olov Jansson. Η Γιάνσον επικαλέστηκε κάποια στιγμή λόγια του φιλοσόφου Εμμάνουελ Καντ και ο αδερφός της κάπως τα υποβάθμισε. Τότε η Γιάνσον ζωγράφισε το πιο άσχημο πλάσμα που της ήρθε στον τοίχο τουαλέτας του σπιτιού γράφοντας από κάτω “Καντ”. Κι εκείνο το σχέδιο, ίσως να ήταν το πρώτο Μούμιν, αν και τότε το ονόμασε Σνορκ (σουηδ. snork=ρόγχος=θορυβώδης αναπνοή, αλλά στα φινλανδικά δεν σημαίνει τίποτε).
Δεύτερη πηγή. Ο γιατρός θείος Einar, με τον οποίο έμενε μαζί όταν σπούδαζε στη Στοκχόλμη, φέρεται ότι επινόησε το όνομα Moomintroll, τρομάζοντάς την κατά τη διάρκεια του φαγητού που εκείνη ανακάτευε βαριεστημένα, μη θέλοντας να φάει. Αυτά τα πλασματάκια, τα τρολ, έλεγε ο θείος, ζούσαν στα σπίτια των μικρών κοριτσιών που δεν έτρωγαν, έρχονταν και πίεζαν τις κρύες μύτες τους, φυσούσαν κρύο αέρα στο λαιμό τους και φανέρωναν την ύπαρξή τους μέσα από δυσάρεστους αναστεναγμούς. Αυτό το χαριτωμένο αστείο φαίνεται πως άρεσε στην Γιάνσον. Και κάπως έτσι βρήκαν και όνομα!
Βέβαια, η Γιάνσον είχε πει ότι αν έπρεπε πραγματικά να επιλέξει μια πηγή έμπνευσης για τα Μούμιν, θα ήταν τα αλλόκοτα, αστεία τρολ και ξωτικά με τη μεγάλη μύτη του πρωτοπόρου Σουηδού ζωγράφου και εικονογράφου John Bauer (1882-1918, πνίγηκε στα 36 με την οικογένειά του σε ναυάγιο), ο οποίος στη λαογραφική ανθολογία του Bland tomtar och troll (Ανάμεσα σε ξωτικά και τρολ) κατέθεσε μια εικονογραφική προσέγγιση που ακόμα και σήμερα μοιάζει μπροστά από τις μισές εικονογραφήσεις που γίνονται.Στο πρώτο βιβλίο τους, «Τα Μούμιν και η μεγάλη πλημμύρα», είναι φανερός ο παραλληλισμός των Μούμιν με τη φρίκη του πολέμου, καθώς υπάρχουν εικόνες προσφύγων που ψάχνουν τους χαμένους συγγενείς τους. Είναι προφανής η σύνδεση, οι μισοί εμπλεκόμενοι αγνοούσαν κάποιον δικό τους άνθρωπο. Το δεύτερο βιβλίο «Κομήτης στην Κοιλάδα των Μούμιν» ολοκληρώθηκε μετά τις βομβιστικές επιθέσεις της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι και εμφανίζει του κατοίκους της γης των Μούμιν να αντιμετωπίζουν πιθανή εξόντωση από έναν κομήτη που στρέφεται προς τη γη. Πάλι ορατή η αντιστοίχηση. Και τα δύο αυτά βιβλία φανερώνουν το άγχος της Γιάνσον για όσα συνέβαιναν στον πόλεμο. Έβλεπε γύρω της, ακόμα και στη μακρινή Φινλανδία, ανθρώπους να φεύγουν, βόμβες να σφυρίζουν.
Ακολούθησαν άλλες επτά ιστορίες, βιβλία που μεταφράστηκαν στα αγγλικά και σε εξήντα άλλες γλώσσες, ακόμα και σε γλώσσες όπως τα περσικά ή τα ισλανδικά. Ο δρόμος προς τη διεθνή καταξίωση είχε πια στρωθεί. Η μεγάλη τους επιτυχία οδήγησε την εφημερίδα Evening News να την πλησιάσει για να δημοσιεύσει τις ιστορίες των Μούμιν. Ο Τσαρλς Σάττον, διευθυντής της Ένωσης Εφημερίδων, έθεσε τρεις όρους στην Γιάνσον: να μην υπάρχει πολιτική, σεξ ή θάνατος στις ιστορίες και θρυλείται ότι η Γιάνσον του απάντησε ότι τα Μούμιν δεν έχουν σχέση με το σεξ, η ίδια δεν γνώριζε από πολιτική και ότι είχε σκοτώσει στη ζωή της μόνο έναν σκαντζόχοιρο. Συμφώνησαν για επτά χρόνια και η εφημερίδα που ανέλαβε τη δημοσίευση ήταν η μεγαλύτερη της εποχής, η Evening News του Λονδίνου. Η δημοσίευση ιστοριών των Μούμιν σε μορφή comic strips ξεκίνησε στις 20 Σεπτεμβρίου 1954 και μέσα σε δύο χρόνια η εφημερίδα έφτασε τα δώδεκα εκατομμύρια αναγνώστες.
Η μεγάλη τους επιτυχία φαίνεται να στρίμωξε κατά κάποιον τρόπο την δημιουργικότητα και ελευθερία της Γιάνσον που επανειλημμένως προσπάθησε να αποκοπεί από τα Μούμιν, να κάνει άλλα πράγματα, να δημιουργήσει νέα πρότζεκτ, αλλά μάταια. Τα Μούμιν ήθελαν να μείνουν εκεί, πέρα και πάνω από τη θέληση της ίδια της δημιουργού τους. “Αυτά τα καταραμένα Μούμιν. Δεν θέλω να ακούω άλλο γι’ αυτά. Θα μπορούσα να κάνω εμετό πάνω τους”, έγραψε κάποια μέρα στις σημειώσεις της. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της έγραψε και άλλα βιβλία, κυρίως ενηλίκων, όμως πάντα επέστρεφε στα Μούμιν.
Πέθανε τον Ιούνιο του 2001. Για το συγγραφικό και καλλιτεχνικό της έργο τιμήθηκε με πολλά βραβεία, μεταξύ των οποίων και το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, που της δόθηκε το 1966 από την ΙΒΒΥ για το συνολικό έργο της στο χώρο του παιδικού βιβλίου.
Το 2017 άνοιξε τις πύλες του το Μουσείο Μούμιν στο οποίο παρουσιάζονται πάνω από 2.000 γνήσια σχέδια της Τούβε Γιάνσον τα οποία δωρίθηκαν από την ίδια.
www.tovejansson.com
www.moomin.com
Η Ανέζα Κολόμβου από το ELNIPLEX παρακολούθησε στην 62η Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια την εκδήλωση Celebrating 80 Years of Moomin με ομιλητή τον Roleff Kråkström, διευθύνοντα Σύμβουλο, Moomin Characters Ltd και ιδρυτικός συνεργάτης των δικαιωμάτων του brand στη Φινλανδία ο οποίος μίλησε για την κληρονομιά που άφησαν τα Moomins, που κατάφεραν να ανανεωθούν με τα χρόνια, παραμένοντας πάντα εξαιρετικά ελκυστικά.
O Roleff Kråkström μίλησε για την επέτειο των 80 ετών και το πώς την εκμεταλλεύθηκαν για να δημιουργήσουν καινοτόμα πράγματα γύρω από το brand των Μούμιν. “Ο σχεδιασμός” ανέφερε ο κος Kråkström “έχει ξεκινήσει πριν από τέσσερα-πέντε χρόνια και είχαμε τη φιλοδοξία να επιστρέψουμε στο πρώτο βιβλίο των Moomins, το The Booms and the Great Flood. Δεν ξέραμε από την αρχή ότι ουσιαστικά αυτό το μικρό βιβλίο ήταν μια προσφυγική ιστορία. Είμαστε στο 1945. Εκείνη τη χρονιά, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν από την πείνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, γεγονός που είναι συγκλονιστικό αν το σκεφτείς σήμερα. Ειλικρινά, δεν είχαμε ιδέα ότι η Ρωσία του Πούτιν θα προσπαθούσε να εισβάλει στην Ουκρανία, και ξαφνικά αυτό το μικρό βιβλίο από 80 χρόνια πριν, με τρομακτικό τρόπο, είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Κάποιες φορές, λοιπόν, συμβαίνουν τέτοια πράγματα“.
Και συνέχισε: “Η Tove ένιωθε ότι η ζωγραφική ήταν μάταιη μετά τον πόλεμο. Είχε πει ότι είχε χάσει την αίσθηση του χρώματος. Και άρχισε να σκιαγραφεί αυτή τη μικρή ιστορία για τα τρολ που είχαν χτυπηθεί από μια τρομερή πλημμύρα. […] Νομίζω ότι η Tove έκανε ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις και κατά τη διάρκεια του πολέμου, σχετικά με το πώς αντιδρούν οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Και δημιούργησε μια γκαλερί χαρακτήρων για αυτή την πρώτη ιστορία, η οποία στη συνέχεια πήγε σε άλλα οκτώ μυθιστορήματα και τρία βιβλία με εικόνες και έθεσε τα θεμέλια για αυτό που έχουμε σήμερα με βιβλία μεταφρασμένα σε περισσότερες από 60 χώρες και γλώσσες. Και οι ετήσιες πωλήσεις παγκοσμίως είναι 750 εκατομμύρια ευρώ σήμερα. Φέτος μάλιστα, έχουμε μια αύξηση κατά 30%, κάτι που είναι συγκλονιστικό. Και δεν νιώθουμε ότι αναδημιουργήσαμε τον εαυτό μας ή παρουσιάσαμε κάτι νέο μαγικό. Αλλά νομίζω ότι οι αφηγήσεις και οι αξίες που δημιούργησε η Tove αντέχουν στον χρόνο. Μάλιστα η ίδια είχε πει ότι ήθελε να ασχοληθεί με τις παγκόσμιες αξίες, που δεν εξαρτώνται από κανένα πολιτικό σύστημα, από καμία γνωστή θρησκεία“.
Και τώρα που διαβάσατε όλο αυτό το αφιέρωμα, τι πιστεύετε; Ήταν τελικά η Τόβε Γιάνσον μια αυθεντική επαναστάτρια που έκανε πράξη τις ιδέες της;
Στα ελληνικά τα Μούμιν κυκλοφορούν πλέον από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος (σε μετάφραση της Βίκυς Αλυσσανδράκη):
Τα Μούμιν και ο κομήτης
Τα νέα είναι συγκλονιστικά! Σύντομα, ένας κομήτης θα χτυπήσει την Κοιλάδα των Μούμιν! Πότε; Κανένας δεν το γνωρίζει, όμως καθένας έχει τη θεωρία του. Όλοι ετοιμάζονται για τη μεγάλη στιγμή. Θα καταφέρουν τα Μούμιν να γλυτώσουν και να σώσουν την Κοιλάδα τους; Το κόμικ ήταν αποτέλεσμα της συνεργασίας της Tove με τον αδερφό της, Lars, και δημοσιεύτηκε το 1958 στην εφημερίδα London Evening News.
Ποιος θα παρηγορήσει το Τουφάκι;
(δεν ανήκει στα επίσημα βιβλία των Μούμιν αλλά προέρχεται από το σύμπαν τους)
Το Τουφάκι φοβάται το σκοτάδι και τη μοναξιά. Ένα πρωί, φεύγει απ’ το σπιτάκι του και παίρνει τους δρόμους. Όμως, πώς θα κάνει φίλους; Πώς θα πλησιάσει τους άλλους; Άνθρωποι και ξωτικά περνούν από δίπλα του, όμως κανένας δεν το προσέχει. Το Τουφάκι συνεχίζει τον δρόμο του και γνωρίζει όμορφα μέρη που δεν έχει ξαναδεί… Μια μέρα, ένα μήνυμα μέσα σ’ ένα μπουκάλι που ξεβράζει το κύμα θ’ αλλάξει για πάντα τη ζωή του! Ποιος στέλνει αυτό το μήνυμα; Τι θέλει να του πει; Τι θα κάνει το Τουφάκι;
Το βιβλίο Ποιος θα παρηγορήσει το Τουφάκι; κυκλοφόρησε το 1960. Είναι μια ιστορία για όλα τα ντροπαλά πλάσματα εκεί έξω, που χρειάζονται απλώς να ακούσουν τα σωστά λόγια και να συναντήσουν το κατάλληλο άτομο, ώστε να ανθίσουν!
Μικρά για τα Μούμιν και την Τόβε Γιάνσον
1. Το 1956, γνωρίζει σε ένα πάρτι την Tuulikki Pietila (ή Tooti, όπως ήταν γνωστή). Η Γιάνσον της ζητά να χορέψουν. Λίγο μετά βρίσκονται στο διαμέρισμα της δεύτερης να ακούνε μουσική. Έγιναν ισόβιοι σύντροφοι.
2. Το 1964, η Γιάνσον και η Τούτι έχτισαν έχτισαν ένα απλό σπίτι στο απομονωμένο νησάκι Klovharu, χωρίς τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρικό ρεύμα. Πέρασαν εκεί 28 καλοκαίρια, μέχρι το 1992, και αποσύρθηκαν μόνο όταν η Γιάνσον άρχισε να νιώθει πιο αδύναμη και θέλησε να κρατήσει το μέρος εκείνο στον νου της ως ένα μέρος όπου ήταν ακμαία.
3. Η Γιάνσον πέθανε το καλοκαίρι του 2001, σε ηλικία 87 ετών. Ο Tuulikki Pietila πέθανε οκτώ χρόνια αργότερα.
4. Η Walt Disney την προσέγγισε να πάρει τα δικαιώματα του ονόματος Moomins, αλλά η Γιάνσον αρνήθηκε τον πλούτο που την περίμενε στη γωνία.
5. Οι περισσότεροι Φινλανδοί έχουν στο σπίτι τους κάποιο αντικείμενο Μούμιν, κάποιο αναμνηστικό, κάποια εικόνα, μαγνητάκι, ρούχο, πετσέτα, πιάτο.
6. Ο Φίλιπ Πούλμαν την έχει περιγράψει ως ιδιοφυΐα.
7. Η Tove ονόμασε τη μαύρη γάτα της Psipsina (ψιψίνα).
Πηγές
Wikipedia
ELNIPLEX
Πηγή: Elniplex
