Δεκαετία του 1940 στον Βροντάδο της Χίου: Ένα παιδί μετράει τα άστρα – κατά πάσα πιθανότητα – κυριολεκτικά, μην μπορώντας να φανταστεί πως μια μέρα θα γίνει ο μοναδικός επιστήμονας με συμμετοχή σε αποστολές που εξερεύνησαν όλους τους πλανήτες του Ηλιακού μας Συστήματος και πως το 1999 ένας αστεροειδής θα λάβει το όνομα του.*
Το παιδί αυτό μεγάλωσε και έγινε ο σημερινός ακαδημαϊκός και διαστημικός επιστήμονας Δρ. Σταμάτης Κριμιζής, ερευνητής της NASA, επίτιμος διευθυντής του τµήµατος Διαστηµικής στο Εργαστήριο Εφαρµοσµένης Φυσικής του Πανεπιστηµίου Johns Hopkins (APL) και συγγραφέας του βιβλίου Ταξίδι στο Ηλιακό Σύστημα,  αλλά και του νέου βιβλίου Όλα σε μια ζωή – Από τον Ήλιο στον Γαλαξία στο οποίο ο σπουδαίος επιστήμονας αφηγείται τη ζωή του στον δημοσιογράφο Μάκη Προβατά.

Με αυτούς τους ακαδημαϊκούς τίτλους στη φαρέτρα του, ο Σταμάτης Κριμιζής ξεκινά μια πολυσήμαντη καριέρα και μια άκρως ενδιαφέρουσα πορεία ζωής που θα μπορούσε να χωριστεί στα εξής κεφάλαια:

Ο παράγοντας «Τύχη»

Πολλοί είναι οι επιστήμονες-ερευνητές που αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν τον όρο «τύχη». Ο Δρ. Σταμάτης Κριμιζής, ωστόσο, δεν διστάζει συχνά να χρησιμοποιήσει τη φράση «στάθηκα τυχερός», ιδιαίτερα όσον αφορά τη συνάντηση με τον μέντορα του Τζέιμς Βαν Άλλεν (τον κατασκευαστή του πρώτου αμερικανικού δορυφόρου): «Τον γνώρισα όταν ήμουν 21 ετών. Και όταν ως μεταπτυχιακός φοιτητής έφτασα σε ένα εργαστήριο στη Σχολή Φυσικής της Αϊόβα, όπου τρία χρόνια νωρίτερα είχαν ανακαλυφθεί οι Ζώνες Βαν ‘Αλλεν (οι ζώνες ακτινοβολίας που περιβάλλουν τη Γη) και πραγματοποιούνταν πειράματα που διάνοιγαν δρόμους σε μεγάλες ανακαλύψεις, έγινα ένας άλλος. Ο Βαν ‘Αλλεν ήταν εκείνος ο οποίος από έναν συνηθισμένο φυσικό με μετέτρεψε σε έναν άνθρωπο που ονειρεύεται πώς λειτουργεί η φύση, πώς λειτουργούν οι πλανήτες, τι υπάρχει στο Ήλιακό μας Σύστημα, πώς ενεργοποιείται η ύλη, πώς αντιδρούν τα μαγνητικά πεδία» έχει δηλώσει σε συνέντευξή του.
Μια συμβουλή του Βαν Άλλεν αποτέλεσε το μότο ζωής του Σταμάτη Κριμιζή: «Πρέπει να δώσεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να σταθείς τυχερός».
Ο Έλληνας διαστημικός ερευνητής σημειώνει ωστόσο πως αυτό που πολλοί αποκαλούν «τύχη» για τον ίδιο σημαίνει να κατέχεις τη γνώση και να μπορείς να αναγνωρίσεις το καινούργιο, καθώς το ίδιο πράγμα μπορεί να «τύχει» σε πολλούς, όμως πόσοι από αυτούς θα αντιληφθούν τελικά πως σκόνταψαν σε κάτι καινούργιο;
Ο Δρ. Σταμάτης Κριμιζής δίνει και μια άλλη διάσταση στον παράγοντα «τύχη», στο να βρίσκεσαι στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή. Το New Horizons έφτασε στον νάνο πλανήτη Πλούτωνα στις 14 Ιουλίου 2015, και ο Δρ. Κριμιζής αισθάνεται τυχερός που έλαβε μέρος στην αποστολή που πραγματοποίησε ένα ιστορικό πέρασμα από τον τελευταίο πλανήτη του «κλασικού» Ηλιακού Συστήματος, την ίδια ακριβώς μέρα με εκείνη που 50 χρόνια πριν το Mariner 4, η πρώτη αποστολή του Δρ. Κριμιζή, μετέδωσε την πρώτη εικόνα από τον πλανήτη Άρη. «Κανένας επιστήμονας στον κόσμο δεν έχει “περάσει” και από τους οκτώ πλανήτες συν τον Πλούτωνα – ήμουν τυχερός και είμαι περήφανος γι’ αυτό» έχει δηλώσει.

Η σημασία της επιστήμης

Παρόλο που ο Σταμάτης Κριμιζής έχει περάσει από σημαντικές διοικητικές θέσεις και έχει λάβει σπουδαίες διακρίσεις (διευθυντής Διοίκησης Διαστήματος για τη ΝΑSΑ στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Jonhs Ηopkins, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας [ΕΣΕΤ], έχει λάβει το Βραβείο Συνολικής Προσφοράς του Εθνικού Μουσείου Αεροπορίας και Διαστήματος των ΗΠΑ [Smithsonian Air and Space Museum] για τη συμβολή του στην επιστήμη του Διαστήματος και του έχει απονεμηθεί το Μετάλλιο Εξαίρετης Κοινωνικής Προσφοράς της NASA και το Βραβείο Διαστημικής Πτήσης [Space Flight Award] από την American Astronautical Society), ο ίδιος απέρριψε πριν από χρόνια την πρόταση να αναλάβει τη διοίκηση της NASA, όπως και κάθε πρόταση για πολιτικό αξίωμα, και λόγος ήταν ένας: δεν ήθελε να αποχωριστεί την έρευνα.
Από το 1961 ως σήμερα, ο Δρ. Κριμιζής δεν έχει πάψει να κοιτάζει με δέος τα –συχνά αναπάντεχα– δεδομένα που συλλέγουν τα διαστημικά οχήματα των αποστολών του, συνειδητοποιώντας από νωρίς πως η γνώση είναι ανεξάντλητη. «Όταν το συνειδητοποιείς αυτό» έχει δηλώσει «καταλαβαίνεις καλύτερα την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, έχεις ένα αίσθημα ταπεινότητας».

Η εξερεύνηση του Διαστήματος

Τι είναι αυτό που συναρπάζει έναν διαστημικό επιστήμονα; Το περίφημο «η αλήθεια είναι εκεί έξω» των X- Files, τα πράσινα ανθρωπάκια και τα ΑΤΙΑ;
Ο ακούραστος και πραγματιστής Έλληνας ερευνητής της NASA, όσο στρέφει το βλέμμα του στον ουρανό τόσο συνειδητοποιεί πως όλα γίνονται για την προστασία της Γης και τη διαιώνιση του ανθρώπινου είδους: «Όλα όσα κάνουμε για το διάστημα δεν είναι για να ξεχάσουμε τη Γη αλλά για να την προστατεύσουμε περισσότερο. Όλες οι αποστολές και οι ερευνητικές εκστρατείες μας δίνουν πολύτιμα στοιχεία για το περιβάλλον, το οικοσύστημα, τη γεωλογία, τη μετεωρολογία, τη γεωργία και έναν σωρό άλλους τομείς. Είναι σαν τον άνθρωπο. Μαθαίνει τον εαυτό του καλύτερα, μέσα από τους άλλους. Όσο περισσότερο ταξιδεύει τόσο πιο πολύ κατανοεί την ύπαρξή του» έχει δηλώσει σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Δρ. Κριμιζής.

Πρωτιές & Καινοτομίες

Μια καριέρα 55 ετών σίγουρα έχει συμπεριλάβει πολλές πρωτιές: Το 1970 ο Δρ. Κριμιζής ανέλαβε επικεφαλής ερευνητής στην αποστολή Voyager 1 και 2 (στις 25 Αυγούστου 2012 το Voyager 1 έγινε το πρώτο κατασκευασμένο από τον άνθρωπο αντικείμενο που εισήλθε στην ανεξερεύνητη περιοχή του διαστήματος, το λεγόμενο διαστρικό διάστημα, ενώ σε λίγα χρόνια και το Voyager 2 θα εξέλθει από το Ηλιακό Σύστημα). Το 1996 συμμετείχε στην εκτόξευση της πρώτης αποστολής Discovery της ΝΑSΑ και το 1997 συμμετείχε στην τελευταία αποστολή-Ναυαρχίδα που εκτοξεύθηκε τον 20ό αιώνα και πρώτη που «έπιασε δουλειά» τον 21ο αιώνα, την αποστολή του ρομποτικού διαστημικού οχήματος Cassini, που αποκάλυψε τα μυστικά του Κρόνου και των δορυφόρων του.
Αυτό ωστόσο που είναι λιγότερο γνωστό για τον Δρ. Κριμιζή είναι πως το 1992 διόρισε την πρώτη γυναίκα επικεφαλής διαστημικού προγράμματος. Στα 14 χρόνια που διετέλεσε διευθυντής διαστημικών προγραμμάτων στο Jonhs Ηopkins, κατόρθωσε να αυξήσει το ποσοστό των γυναικών ερευνητών από 8% σε 35%, φέρνοντας έτσι έναν αέρα ανανέωσης στον πατροπαράδοτα ανδροκρατούμενο χώρο της αστροφυσικής.

Οι προσωπικές θυσίες

«Σε οποιονδήποτε τομέα και αν εργάζεται κανείς, αργά ή γρήγορα η εργασία του γίνεται η καθημερινότητά του. Γίνεται δηλαδή μια κανονική εργασία, έστω και αν λειτουργείς σύμφωνα με τις ιδιαίτερες συνθήκες της και προσαρμόζεσαι σε αυτές, όπως άλλωστε συμβαίνει με όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Αν, για παράδειγμα, είμαι στο γραφείο και ερευνώ δεδομένα από τον Πλούτωνα ή από το Voyager ή κάνω χρήση κάποιου καινούργιου μοντέλου σε σχέση με φαινόμενα που θα τα χαρακτήριζε κανείς αναπάντεχα και έχει φτάσει το τέλος της ημέρας και μου τηλεφωνήσει η Μαρία και μου πει “επιστρέφοντας πέρνα από το σουπερμάρκετ και φέρε μου ένα κιλό φέτα και τρία γιαούρτια” δεν θα της απαντήσω “τι είναι αυτά που μου λες τώρα, μη με ενοχλείς”…» έχει δηλώσει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του ο Έλληνας ερευνητής.

Κι όμως, όσο καθημερινό και απτό και αν ακούγεται το περιστατικό που περιέγραψε ο Σταμάτης Κριμιζής, δεν παύει να γνωρίζει πως δεν μπορεί κανείς να πετύχει υψηλούς στόχους δίχως να κάνει προσωπικές θυσίες: «… η προσωπική ζωή ήρθε δεύτερη… Αν και κρατούσα μια ισορροπία με τη βοήθεια του οικογενειακού μου περιβάλλοντος. Τα καλοκαίρια π.χ. που εγώ έλειπα ή ταξίδευα, έστελνα τα τρία αγόρια μου στην αδελφή μου στη Χίο. Έτσι άλλωστε έμαθαν και πολύ καλά ελληνικά. Και οι τρεις ήταν πιο συνετοί από εμένα. Ο ένας τους είναι γιατρός, ο άλλος οικονομολόγος, ο τρίτος δουλεύει σε μια μεγάλη τράπεζα».

Το όραμα

Σήμερα, αντί να επαναπαύεται στις δάφνες του, ο Σταμάτης Κριμιζής βρίσκεται συνεχώς με μια βαλίτσα στο χέρι. Ο λόγος; Η υποχρέωση που νιώθει να απευθυνθεί στα νέα παιδιά της χώρας. Έτσι αντιλαμβάνεται πως εκπληρώνει καλύτερα τον ρόλο του ως Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Από τη μία άκρη της Ελλάδας ως την άλλη, ο Δρ. Κριμιζής πραγματοποιεί ακούραστα παρουσιάσεις σε σχολεία, ξεσηκώνοντας τον ενθουσιασμό των μαθητών και των δασκάλων τους. Πέρα από τις συναρπαστικές ανακαλύψεις και περιπέτειες που βίωσε στα 55 χρόνια που εξερευνά το Διάστημα –που περιγράφει γλαφυρά και στο βιβλίο του Όλα σε μια ζωή –, ο διακεκριμένος επιστήμονας νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί τις εμπειρίες του και για έναν ακόμη λόγο: «Τα παιδιά είναι το μέλλον της Ελλάδας και θέλω να τους μεταδώσω το μήνυμα πως όταν έχεις όραμα και δουλέψεις σκληρά, όταν επιδιώξεις την αριστεία, διατηρώντας τις αρχές και το ήθος σου, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να επιτύχεις αυτό που ονειρεύεσαι» έχει δηλώσει και συμπληρώνει: «Ακόμη και να σκεφτεί ένας νέος, ακούγοντάς με, ότι “αφού αυτός που μου μιλάει έβγαλε το Γυμνάσιο της Χίου και πήγε σε σημαντικά πανεπιστήμια του κόσμου, στην Αμερική, και έκανε ό,τι έκανε, άρα υπάρχει ελπίδα και για μένα να τα καταφέρω”».

Και το όνειρο συνεχίζεται…

Το New Horizons πραγματοποίησε το απίθανο, φτάνοντας στον Πλούτωνα. Τα Voyagers πέρασαν από τέσσερις πλανήτες, κάτι το οποίο μπορεί να συμβεί μία φορά κάθε 175 χρόνια. Το Cassini αποκάλυψε τα μυστικά του Κρόνου, του Τιτάνα και των άλλων δορυφόρων του μυστηριώδους πλανήτη. To Galileo προσέφερε νέα γνώση για τον Δία και τους δορυφόρους του. To MESSENGER κατόρθωσε να χαρτογραφήσει πλήρως τον Ερμή στέλνοντας πολύτιμα στοιχεία σχετικά με τη γεωλογία, τη χημική σύσταση και το μαγνητικό πεδίο του μικρότερου πλανήτη του Ηλιακού μας Συστήματος.
Αυτές είναι μερικές μόνο από τις αποστολές στις οποίες ο Δρ. Σταματής Κριμιζής ήταν επικεφαλής ή βασικός ερευνητής. Με την αποστολή Voyager να βρίσκεται πλέον στην αρχή ενός διαστρικού ταξιδιού, τι απομένει για τον σπουδαίο αστροφυσικό να εξερευνήσει;
Ο επόμενος σταθμός της μακράς καριέρας του Σταμάτη Κριμιζή είναι το μητρικό μας άστρο! «Αν με ρωτούσατε ποιο κομμάτι του Σύμπαντος θα ήθελα να ατενίσω, θα σας έλεγα δίχως σκέψη τον Ήλιο» έχει εκμυστηρευθεί ο ίδιος.
Πρόκειται για την πιο τολμηρή αποστολή που έχει σχεδιάσει ποτέ η NASA. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως στα πλησιέστερα περάσματα του από τον Ήλιο, το αλεξήλιο του σκάφους θα πρέπει να αντέξει στους 1.377 βαθμούς Κελσίου!
Η προσδοκία των ερευνητών είναι πως με τις μετρήσεις που θα λάβουν από το Parker Solar Probe θα κατανοήσουν καλύτερα τη δραστηριότητα των άστρων και θα μπορέσουν να προστατεύσουν τη Γη σε επεισόδια έξαρσης της ηλιακής δραστηριότητας.

Όλα φαίνονται απίθανα, μέχρι να γίνουν πιθανά. Αυτό το γνωρίζει καλά ο Σταμάτης Κριμιζής. Το γνωρίζει από τότε που άφησε την ηλιόλουστη Χίο για να βρεθεί στην παγωμένη Μινεσότα με μοναδικά εφόδια την ευφυΐα, το ήθος και τη συνεχή προσπάθεια. Το γνωρίζει γιατί όσο και αν ατενίζει τον ουρανό, δεν ξεχνά πως οι άνθρωποι, ειδικά στην εποχή μας, ελπίζουν, όταν βρίσκουν κάτι περισσότερο από αυτό που αφορά τους ίδιους.

* Πρόκειται για τον αστεροειδή 8323 Κριμιζή

Στο άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από συνεντεύξεις του Δρ. Σταμάτη Κριμιζή που δημοσιεύθηκαν στο BHmagazino (2/08/15 και 26/11/17), στην εφημερίδα Καθημερινή (3/07/16) και στο site Liberal (6/07/17).