Υπάρχει σκανδιναβικός φεμινισμός;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (8/3), μιλήσαμε με τη Νορβηγίδα συγγραφέα Marta Breen, η οποία έχει γράψει εκτενώς για το θέμα.

Ε: Έχετε γράψει εκτενώς για τον φεμινισμό στη Σκανδιναβία. Εξηγήστε μας εν συντομία τι είναι αυτός και τι ακριβώς προσθέτουν οι σκανδιναβικές χώρες στη φεμινιστική συζήτηση―πώς μπορούν να μάθουν και να εμπνευστούν οι γυναίκες άλλων χωρών από τις γυναίκες στη Σκανδιναβία;

MB: Οι σκανδιναβικές χώρες είναι αρκετά προχωρημένες στο θέμα της ισότητας, για μια σειρά λόγων: καταρχάς, υπήρξε πάντα πολιτική βούληση ώστε οι γυναίκες να βρίσκονται σε ισότιμη βάση με τους άνδρες σε εργασιακά θέματα. Έχουμε, παραδείγματος χάριν, εξαιρετικές γονικές παροχές για άντρες και γυναίκες, όπως και καλούς και οικονομικούς παιδικούς σταθμούς για όλους. Επιπλέον, έχουμε εστιάσει μακροπρόθεσμα και από καιρό στην άμβλυνση των παραδοσιακών ρόλων που σχετίζονται με τα φύλα: δεν υπάρχει «μάτσο» κουλτούρα στις χώρες του Βορρά (Nordics), ούτε συνηθίζουμε να καλλιεργούμε τον παραδοσιακό μητρικό ρόλο στις μητέρες, όπως πιθανόν να συμβαίνει πιο συχνά στις Καθολικές χώρες. Οι σκανδιναβικές κοινωνίες έχουν έντονα κοσμικό χαρακτήρα και νομίζω πως αυτό έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ισότητας.

Διδάσκω συχνά στα παιδιά ότι ο ρόλος της μητέρας είναι εξίσου σημαντικός με του πατέρα. Κι ότι ένας μπαμπάς μπορεί να σε παρηγορήσει εξίσου καλά με μια μαμά.
Οι Νορβηγίδες, εξάλλου, δεν είναι καθόλου ιδιότροπες ή κοκέτες στην εμφάνισή τους: ντυνόμαστε πρακτικά· ούτε φοβόμαστε μήπως λερώσουμε τα χέρια μας. Νομίζω ότι μας απασχολεί πολύ λιγότερο να παίξουμε το ρόλο της «γυναίκας» ή του «άντρα» απ’ ό,τι άνθρωποι σε άλλες χώρες, ίσως. Εξάλλου τα φύλα δεν είναι εντέλει τόσο διαφορετικά όσο συχνά τα παρουσιάζουμε.

Ε: Ποιος πιστεύετε ότι είναι ένας καλός κι αποτελεσματικός τρόπος να εισάγει κανείς τις φεμινιστικές ιδέες στους νεαρούς αναγνώστες εντός του εκπαιδευτικού συστήματος;

MB: Πιστεύω ότι η ιστορία του αγώνα των γυναικών πρέπει να εντάσσεται στο πρόγραμμα σπουδών τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι σημαντικό να μεταφέρουμε στα νεαρά κορίτσια μια αίσθηση υπερηφάνειας για τις μάχες που έχουν δώσει οι γυναίκες πριν από εκείνες. Εγώ η ίδια χρησιμοποιώ κόμικ και σκίτσα και χιούμορ για να αφηγηθώ την ιστορία του σεξισμού· και νομίζω ότι έχει λειτουργήσει αρκετά καλά. Όταν μιλάω σε νεαρά ακροατήρια, συνήθως συγκρίνω το φεμινιστικό με το αντιρατσιστικό κίνημα γιατί υπάρχουν τόσοι παραλληλισμοί ανάμεσα σε αυτά τα δύο αντιστασιακά κινήματα: τόσο ο ρατσισμός όσο και ο σεξισμός αφορούν ένα κομμάτι της κοινωνίας που προβάλλει τον εαυτό του ως τον κανόνα, θεωρώντας οτιδήποτε άλλο ως «αλλότριο».

Ε: Η δουλειά σας έχει μεταφραστεί και σε χώρες όπου τα δικαιώματα των γυναικών είναι ελάχιστα, ή αν δεν είναι, απειλούνται. Πώς αισθάνεστε γι’ αυτό;

Είμαι πολύ χαρούμενη που το βιβλίο μου κυκλοφορεί στα αραβικά, τα τουρκικά και τα πολωνικά―για παράδειγμα―γιατί έτσι μπορεί να το διαβάσουν άνθρωποι που αγωνίζονται κόντρα στους ανέμους που κυριαρχούν στις κοινωνίες τους.

Δυστυχώς έχει υπάρξει οπισθοδρόμηση σε πολλές χώρες: άλλου επιτίθενται στην ελευθερία της έκφρασης, αλλού οι γκέι και οι λεσβίες παρενοχλούνται και οι γυναίκες χάνουν πρόσβαση σε ασφαλείς εκτρώσεις. Τέτοιες αντιδραστικές δυνάμεις βρίσκονται σε άνοδο, δυστυχώς, στους καιρούς μας κι ελπίζω η φωνή μου να μπορέσει να προσφέρει λίγο έμπνευση και παρηγοριά σε όσους αγωνίζονται εναντίον τους, μέχρι αυτές οι δυνάμεις να καταπνιγούν.

Πάντα δέχομαι τις προσκλήσεις να επισκεφτώ φεμινίστριες που ζουν σε χώρες με αντιδραστικές κοινωνίες. Έχω δώσει διαλέξεις τη Ρωσία, τη Βραζιλία, τη Σερβία και την Αίγυπτο, μεταξύ άλλων.

Ε: Μήπως έχετε γνώση ή δεδομένα που να μας δείχνουν το κοινωνικο-οικονομικό υπόβαθρο των γυναικών και των αντρών που είναι πιο ενεργοί στον φεμινιστικό αγώνα; Υπάρχουν ταξικές διαφορές μέσα στο κίνημα; Κι αν ναι, πώς εκφράζονται;

Δυστυχώς δεν έχω στατιστικά στοιχεία γι’ αυτό που θα σας πω, αλλά πιστεύω ότι το κίνημα κυριαρχείται από τη μεσαία τάξη―όπως συνήθως συμβαίνει και με την πλειοψηφία των πολιτικών κινημάτων. Διότι συχνά, αυτοί που υποφέρουν και παλεύουν περισσότερο, δεν έχουν ούτε το πλεόνασμα χρόνου ούτε τους πόρους για να αφοσιωθούν σε πολιτικές μάχες: παλεύουν για να βάλουν ένα πιάτο φαΐ στο τραπέζι.

Συμβαίνει επίσης πολλές γυναίκες χαμηλών εισοδημάτων να βρίσκονται σε επισφαλή θέση και να μην μπορούν να μιλήσουν για τον φεμινισμό. Ο φεμινιστικός αγώνας έχει ένα σωρό αντιπάλους και συνήθως είναι δύσκολο για μια γυναίκα να υψώσει τη φωνή της σε ανδροκρατούμενα περιβάλλοντα. Συναντώ πολλές γυναίκες ανά την Ευρώπη που μου λένε ότι δεν τολμούν να δηλώσουν δημοσίως ότι είναι φεμινίστριες γιατί η ετικέτα αυτή αποτελεί στιγματισμό εκεί που ζουν.

Η Marta Breen (γεν. 1976) είναι συγγραφέας, δημοσιογράφος και μια από τις πιο γνωστές φεμινίστριες της Νορβηγίας. Δύο από τα βιβλία της, «Γυναίκες στη μάχη» και «Η πτώση της πατριαρχίας» έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά από την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη και κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Η συνέντευξη της Marta Breen, όπως και η ελληνική μετάφρασή της, μας παραχωρήθηκε από την Νορβηγική Πρεσβεία και τους ευχαριστούμε θερμά.