Ένα βιβλίο που σπάει στερεότυπα, αποδομεί διαχρονικούς μύθους και προσφέρει μια ρεαλιστική και διεκδικητικά πατριωτική θεώρηση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτό είναι ο Διεκδικητικός πατριωτισμός: Ανατομία μιας συζήτησης που δεν έγινε ποτέ, το νέο βιβλίο του Κωνσταντίνου Φίλη, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις μας. Ο γνωστός διεθνολόγος δίνει περιεχόμενο στον «διεκδικητικό πατριωτισμό», όρο που ο ίδιος έχει επινοήσει, και μέσα από τις συζητήσεις του με τον δημοσιογράφο Μάκη Προβατά εντοπίζονται οι παραλείψεις, οι ασυνέχειες αλλά και η προνοητικότητα που συχνά επέδειξε η ελληνική διπλωματία, ενώ αξιολογείται η μακροχρόνια πολιτική μας σε τρία επίπεδα: το παγκόσμιο, το ευρωπαϊκό και το περιφερειακό.
Το βιβλίο κυκλοφορεί εδώ και λίγους μήνες, έχοντας προκαλέσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών που θέλουν να ξέρουν τι πραγματικά γίνεται και τι δεν γίνεται, αλλά και τι είναι εφικτό να γίνει στον τομέα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Μετά την ανάγνωση του βιβλίου, σημαντικές προσωπικότητες μοιράστηκαν μαζί μας τις δικές τους σκέψεις και απόψεις για τον Διεκδικητικό πατριωτισμό:
Όθων Αναστασάκης
Κύριος ερευνητής, South European Studies, διευθυντής, St Antony’s South East European Studies, Oxford (SEESOX)
«Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Φίλη περιέχει μια δυναμική άποψη πάνω στην εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, πέρα από τις κλασικές αναλύσεις της γεωπολιτικής, με μια σύγχρονη ματιά σε μια περίπλοκη σημερινή πραγματικότητα. Οι απόψεις του αντικατοπτρίζουν στέρεη πολιτική σκέψη και πολύτιμη πρακτική εμπειρία. Μια ανάλυση με ρεαλισμό αλλά όχι στα στενά όρια μιας στείρας ρεαλιστικής σχολής των διεθνών σχέσεων. Ο Φίλης κριτικάρει εθνικά στερεότυπα, αξιολογεί ενέργειες και προσφέρει προτάσεις στο πλαίσιο ενός «εποικοδομητικού» πατριωτικού εθνικισμού. Το βιβλίο του προσφέρει γνώση και ευκαιρία για στοχασμό σε μια σειρά από δύσκολα, καίρια και εθνικά ευαίσθητα ερωτήματα».
Αντώνης Μανιτάκης
Πρώην υπουργός, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, ΑΠΘ, πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας
«Ένας κοσμοπολίτικος πατριωτισμός»
Δεν του φαίνεται από τον τίτλο. Και όμως είναι ένα συγκλονιστικό ανάγνωσμα για όλους όσοι ενδιαφέρονται να ενημερωθούν και να κατανοήσουν τις πρωτοφανείς γεωπολιτικές ανακατατάξεις και τις καταιγιστικές εξελίξεις στις διεθνείς σχέσεις. Με κεντρικό άξονα τη θέση της χώρας μας σε ένα ασταθές και πολύπλοκο διεθνές περιβάλλον, ο Κωνσταντίνος Φίλης επιχειρεί, με λόγο κατανοητό, διαυγή και απλό, όχι όμως απλοϊκό, και με ύφος προφορικό, να μας μυήσει στον σύγχρονο λαβύρινθο μιας πολυμερούς και δαιδαλώδους διπλωματίας και να μας υποδείξει τις ατραπούς που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα μας, αν θέλει να επιβιώσει και να παίξει ενεργό, ακόμη και πρωταγωνιστικό ρόλο, στη διεθνή πολιτική.
Πώς να αντιμετωπίσει, πριν από όλα, αλλά σε συνάρτηση και ταυτόχρονα με όλα τα άλλα –τα διεθνή και τα παγκόσμια, όπως την κλιματική αλλαγή, το ενεργειακό, το μεταναστευτικό, κ.λπ.– τον τουρκικό επεκτατικό αναθεωρητισμό. Πώς θα καταστρώσει με αποφασιστικότητα, με έλλογη επινοητικότητα, με εξονυχιστική προεργασία χάρις και στην συνδρομή δεξαμενών γνώσης, μια σταθερή διπλωματική στρατηγική αρχών, με σεβασμό του διεθνούς δικαίου, διανθισμένη με ευέλικτες, πολυμερείς διπλωματικές συμμαχίες και περιφερειακές συνέργειες, με πρωτοβουλίες διαμεσολαβητικές ή και πρωταγωνιστικές στα βαλκάνια και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Μια εξωτερική πολιτική που θα εμπνέεται διαρκώς από έναν «ορθολογικό διεκδικητικό πατριωτισμό», όπως τον ονομάζει εύστοχα ο συγγραφέας.
Πράγματι, την εποχή της παγκοσμιοποίησης και των κοσμογονικής σημασίας αλλαγών, τα πατριωτικά αισθήματα δεν έχασαν την αξία τους, αν και άλλαξε η ουσίας τους. Ίσα ίσα, σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, ο τόπος και ο λαός έχουν ανάγκη από έναν σύγχρονο, ζωντανό πατριωτικό λόγο, απογαλακτισμένο από κάθε είδους μεγαλόστομο και άγονο εθνικισμό, που θα κοιτά στο μέλλον και όχι μόνον στο παρελθόν και θα απαντά με ρεαλισμό και εθνική αυτοπεποίθηση, από θέση διπλωματικής, εξοπλιστικής και πολιτισμικής ισχύος, στις ατέλειωτες προκλήσεις μιας πολύπλοκης και συνεχώς μεταβαλλόμενης διεθνούς κοινωνίας. Σε αυτήν τη μοναδική συγκυρία, οι έχοντες δημόσιο λόγο και φωνή οφείλουν να γίνουν σημαιοφόροι ενός κοσμοπολίτικου –και όχι κλειστοφοβικού– πατριωτισμού».
Σωτήρης Ριζάς
Διευθυντής ερευνών και διευθύνων στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών
«Η έκδοση του Διεκδικητικού Πατριωτισμού αναδεικνύει στο σύνολό της τη σκέψη του Κωνσταντίνου Φίλη για την ελληνική εξωτερική πολιτική. Από τη συζήτησή του με τον Μάκη Προβατά, αναδύεται μια πραγματιστική, κριτική και εποικοδομητική προσέγγιση για τις διεθνείς σχέσεις που βασίζεται στη γνώση της ιστορίας, στην κληρονομιά των νοοτροπιών και των εθνικών παραδόσεων και στη δυναμική εξέλιξη. Ο Φίλης, ως πραγματιστής, αντιλαμβάνεται τα όρια οποιασδήποτε συλλογικής διευθέτησης, όπως η Ατλαντική Συμμαχία και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ταυτόχρονα όμως σημειώνει την αξιοσημείωτη εδραίωση της Ευρώπης ως μια υβριδική οντότητα με ασύμμετρη ανάπτυξη: ισχυρή στην οικονομική ολοκλήρωση και τη νομισματική ένωση, αδύναμη στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας. Σημειώνει τις διαφορές στο εσωτερικό της Ένωσης, απότοκες της διαφοράς νοοτροπιών και θεσμών, αλλά ο ρεαλισμός του τον οδηγεί στην αποδοχή της ως αναγκαίο πλαίσιο αναφοράς για ένα μικρό κράτος όπως η Ελλάδα. Δεν πιστεύει όμως στην αυτόματη επίλυση των προβλημάτων μας από εταίρους και συμμάχους και δεν προτείνει μια παθητική πολιτική διαρκούς ανάσχεσης και αναβολής λήψης κρίσιμων αποφάσεων. Η ανάσχεση, όπως σημειώνει, δεν είναι σκοπός αλλά μέσο που επιτρέπει την επίλυση διαφορών. Εισηγείται με πειστικό τρόπο την ανάληψη πρωτοβουλιών αντί της αντίδρασης, την ενεργό προώθηση των ελληνικών συμφερόντων, τα οποία όμως είναι έλλογα, η ελληνική εξωτερική πολιτική οφείλει να αντιλαμβάνεται τα συμφέροντα των άλλων και τους συσχετισμούς δυνάμεων. Στο πλαίσιο αυτό η Ελλάδα πρέπει να αναζητά τη σύνδεση των στόχων της εθνικής πολιτικής με το περιφερειακό, ευρωπαϊκό και υπερατλαντικό σύστημα. Αυτή η τάση προς ανάληψη πρωτοβουλιών είναι η βάση του διεκδικητικού πατριωτισμού τον οποίο προτείνει».
Δρ Έφη Πενταλιού
Visiting fellow, LSE IDEAS, συν-επιμελήτρια της σειράς Security, Conflict and Co-operation in the Contemporary World της Palgrave–Macmillan, μέλος του Peer Review College του Arts and Humanities Research Council (AHRC) του Ηνωμένου Βασιλείου και συν-διοργανωτής του International History Seminar στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
«Το πώς βλέπει η Ελλάδα τον κόσμο και ο υπόλοιπος κόσμος την Ελλάδα αποτελεί το κεντρικό ζήτημα του παρόντος βιβλίου. Ο Κωνσταντίνος Φίλης όχι μόνο έχει γράψει ένα εξαιρετικό κι επίκαιρο κείμενο, αλλά έχει ταυτοχρόνως δημιουργήσει ένα νέο πρότυπο κατανόησης κι ανάλυσης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και της θέσης της Ελλάδος στον κόσμο. Ο Διεκδικητικός Πατριωτισμός είναι ένα ευανάγνωστο κείμενο που όμως διόλου δεν εφησυχάζει. Οι αναγνώστες καλούνται να κοιτάξουν καλειδοσκοπικά την ελληνική ιστορία και πολιτική, τις σχέσεις με την Τουρκία, τη διεθνή ιστορία και πολιτική. Το βιβλίο απομυθοποιεί τους παράγοντες που διαμόρφωσαν κι επηρέασαν τη χάραξη, την εφαρμογή αλλά και την αποτελεσματικότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Είναι απαραίτητο ανάγνωσμα όχι μόνο για ακαδημαϊκούς, πολιτικούς και διπλωμάτες, αλλά για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την εξωτερική πολιτική και την επικαιρότητα. Οι Φίλης και Προβατάς δεν προσφέρουν μόνο μια εξαιρετική ανάλυση των γεγονότων, αλλά εμβαθύνουν στην ουσία του τι είναι εφικτό κι επιτεύξιμο για την Ελλάδα, σε μια εποχή που οι διεθνείς θεσμοί και το διεθνές δίκαιο είναι αποδυναμωμένα. Αφ’ ης στιγμής ξεκινήσει κανείς την ανάγνωση, δύσκολα θ’ αφήσει το βιβλίο από τα χέρια του/της. Θα βρεθεί να συνδιαλέγεται με τους συγγραφείς και, ταυτοχρόνως, να αναθεωρεί όσα νόμιζε ότι γνώριζε ήδη επί του θέματος. Ένα βιβλίο… πραγματική προειδοποίηση».
