Σμύρνη, 13 Σεπτεμβρίου 1922: Φωτιά εκδηλώνεται στην αρμένικη συνοικία της πόλης η οποία παίρνει διαστάσεις μεγάλης πυρκαγιάς που διαρκεί ως τις 17 Σεπτεμβρίου. Η πυρκαγιά κατέκαψε τη Σμύρνη (γλίτωσαν μόνο η μουσουλμανική και η εβραϊκή συνοικία) και με αυτό τον τρόπο γράφει το χειρότερο επίλογο στη Μικρασιατική Καταστροφή. Η αρχή του τέλους σημειώθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου 1922 με την αποχώρηση και του τελευταίου τμήματος του ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία επιτρέποντας στα στρατεύματα του Κεμάλ Ατατούρκ να καταλάβουν την πόλη.
Αθήνα, 1998: Η Βουλή των Ελλήνων αναγνωρίζει επίσημα τη γενοκτονία των Ελλήνων στο σύνολο του μικρασιατικού εδάφους ορίζοντας τη 14η Σεπτεμβρίου ως Ημέρα Εθνικής Μνήμης.
Από τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ (ανταποκριτής της εφημερίδας Toronto Star στο μικρασιατικό μέτωπο), τον διασώστη-πάστορα Έιζα Κ. Τζέννινγκς, μέχρι και τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της καταστροφής, τους Έλληνες και Αρμένιους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, φως της δημοσιότητας έχουν δει πλήθος μαρτυριών και ντοκουμέντων σχετικά με την καταστροφή της Μικράς Ασίας και των ξεριζωμό των πληθυσμών που κατοικούσαν στα παράλια από την εποχή των πρώτων πολιτισμών.
Μια πιο προσεκτική ωστόσο ματιά στις παραπάνω ημερομηνίες γεννά ένα εύλογο ερώτημα: Γιατί χρειάστηκε να περάσουν 76 για να γίνει επίσημη αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και να οριστεί Ημέρα Μνήμης;
«Επτά ολόκληρες δεκαετίες μετά το ’22, τα γεγονότα που συνέβησαν στην καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία προκαλούσαν τα αρνητικά αντανακλαστικά τόσο των κρατικών λειτουργών όσο και των πολιτικών ιθυνόντων και καθοδηγητών. Η ελληνοτουρκική προσέγγιση και ο αμοιβαίος σεβασμός γίνονταν βασικοί όροι της νέας εξωτερικής πολιτικής. Κατά συνέπεια, η πρόσφατη ιστορία, που σχετιζόταν με τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη γενοκτονία χριστιανικών πληθυσμών, μεταβαλλόταν σε μια άμεση απειλή για τη νέα τάξη πραγμάτων.[…] Η ιστορία των προσφύγων, όσον αφορά τις πολιτικές ερμηνείες, θα είναι μια απαγορευμένη ιστορία μέχρι τη δεκαετία του ’80. Η άρνηση και η απόρριψη της προσφυγικής ιστορικής εμπειρίας θα ενσωματωθεί στο ελλαδικό συλλογικό υποσυνείδητο και θα επιστρέψει επιθετικά μετά τη δεκαετία του ’80.
[…] Σημαντικό βήμα για την ενσωμάτωση των μικρασιατικών γεγονότων στην εθνική μνήμη έγινε το 1992 από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος με την αγιοποίηση του μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσοστόμου, με βασικό κριτήριο τη δολοφονία του από τους κεμαλικούς».
Αυτά σημειώνει στην εισαγωγή του βιβλίου του «Μικρά Ασία, ένας οδυνηρός μετασχηματισμός (1908-1922)» ο διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Βλάσης Αγτζίδης. Ο γνωστός ιστορικός εκθέτει στο εν λόγω βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος, τα αποτελέσματα της έρευνας του με στόχο να παρουσιαστεί η διαδικασία από την πολυεθνική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή του έθνους-κράτους και να αποσαφηνιστούν αδιερεύνητα στοιχεία της ιστορίας που μας επιτρέπουν σήμερα να αποτιμήσουμε συνολικά και με υπευθυνότητα τα λάθη, ευθύνες και παραλείψεις που οδήγησαν στο να γραφτεί μία από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Τον ίδιο στόχο είχε και η καθηγήτρια λογοτεχνίας & αναπληρώτρια κοσμήτορας του πανεπιστημίου Κολούμπια και κόρη επιφανών Αρμενίων της Νέας Υόρκης, Marjorie Housepian Dobkin καθώς στο βιβλίο της «Σμύρνη 1922, η καταστροφή μιας πόλης» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος) μέσα από ντοκουμέντα θυμάτων της καταστροφής της Σμύρνης, κυρίως Αρμενίων αλλά και Αμερικανών παρουσιάζει ρεαλιστικά, δίχως ίχνος υπερβολής, τις τελευταίες μέρες της Σμύρνης, τότε που ο άμαχος, χριστιανικός πληθυσμός της δεν είχε ιδέα για το τι επρόκειτο να συμβεί.
Φτάνοντας στο 2017 και 95 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή μπορούμε να τιμούμε αυτή τη σημαντική Ημέρα Μνήμης με ιστορική επίγνωση μέσα από σημαντικές, αντικειμενικές και τεκμηριωμένες εκδόσεις.
Απαντήσεις στα αδιερεύνητα γεγονότα της περιόδου 1908-1923
